بقاياي معماري اين آسياب ها در ميان دره‌اي به فاصله کمي از شهر کاخک واقع است. اين سازه‌ها که بيشتر در مناطق کوهستاني ساخته مي شد. با استفاده از شيب هاي تند و آب سرشار قنات ها غلات اهالي را به نحوي مطلوب به آرد تبديل مي کرده است. در حال حاضر تعدادي از اين آسياب ها همچون گذشته به فعاليت خود ادامه مي دهند. آبشار کاخک در کنار بقاياي آسياب ها تنها منبع اصلي انرژي چرخش «چرخ پره» بوده که در کنار مخزن استوانه‌اي شکل سنگي به نام تنوره قرار داشته است آب پس از ريزش از بالاي تنوره به شدت از محفظه‌اي باريک خارج شده و به بيرون فوران مي کند که در نتيجه چرخ پره را به گردش مي آورد و اين چرخ از طريق محوري عمودي به سنگ زيرين آسياب منتقل مي شود. بر راس محور يا تير قطعه اي آهني متصل است بنام تنوره که در حفره ايجاد شده در سنگ زيرين جاي مي گيرد و با آن درگير می شود به اين ترتيب محور سنگ به گردش درمي آورد و غلات ريخته شده در لاي سنگ‌ها را آرد مي کند. دول محلي است که غلات در آن ذخيره مي‌شود که با استفاده از قطعه‌اي چوبي به نام دول چوپش ريزش گندم از اين محفظه کنترل مي شود که با استفاده از قطعه‌اي چوبي بنام دول چوپش ريزش گندم از اين محفظه کنترل مي شود تبلک وسيله چوبي ديگري است که با لرزش بر روي سنگ باعث ريزش گندم از دول بره مي‌شود. در پايان اين فعاليت غله آرد شده از طريق رخنه ايجاد شده در کنار محفظه سنگ به داخل فضاي گود شده گچ اندود موسوم به پرخو مي ريزد و در آنجا انبار مي شود. از ديگر قطعات آسياب‌ها مي توان به پشنه و چوپشنه اشاره کرد که با استفاده از آنها سرعت چرخش سنگ‌ها کم يا زياد مي شود.